عنوان: قاعده اعتبار امر مختوم نسبت به دعوای طلاق مبتی بر عسر و حرج

پیام: دعوای طلاق به علت عسر و حرج ناشی از سوء رفتار زوج نسبت به زوجه به موجب بند ۴ ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی با فرض رسیدگی و صدور رأی سابق، امر حادثی است و از شمول موارد اعتبار امر مختومه خارج است.

مستندات: بند ۴ تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی

شماره دادنامه قطعی :
۹۲۰۹۹۷۰۹۰۷۲۰۰۱۱۴
تاریخ دادنامه قطعی :
۱۳۹۲/۰۲/۰۹
گروه رأی:
حقوقی

خلاصه جریان پرونده

خانم الف.ط. فرزند ف. با وکالت آقایان م.م. و ع.ب. و به طرفیت آقای ح.ع. فرزند ع. دعوایی به خواسته صدور گواهی عدم امکان سازش به استناد بند ب از شروط ضمن عقد ازدواج تقدیم کرده و توضیح داده اند موکله به موجب سند رسمی به شماره ترتیب ۷۰۵۰ مورخ ۲/۷/۱۳۶۶ دفتر ثبت ازدواج شماره ۳۶۵ حوزه ثبت تهران به عقد ازدواج دائمی خوانده در آمده است. خوانده به علت مشکلات شخصی در تمام طول زندگی مشترک سوء رفتار و سوء معاشرت مستمر با موکل داشته به طوری که ادامه زندگی مشترک را برای او غیرممکن کرده است. خوانده مرتکب ایراد ضرب و جرح عمدی موکله شده که به موجب دادنامه شماره ۱۱۸ـ۱۴/۲/۱۳۸۸ شعبه ۱۰۷۲ دادگاه عمومی تهران به پرداخت دیه و جزای نقدی محکوم شده که رأی قطعی شده است. مجدداً خوانده موکل را مورد ضرب و جرح شدید قرار داده که به موجب دادنامه ۵۲۵ـ۱۶/۸/۱۳۸۸ شعبه ۱۰۵۲ دادگاه عمومی جزایی تهران به پرداخت دیه در حق موکل و جزای نقدی محکوم شده که رأی مذکور به موجب دادنامه شماره ۱۴۵۳ـ۱۲/۱۰/۸۸ شعبه ۴۶ دادگاه تجدیدنظر تهران تأیید و قطعی شده است. خوانده به علت ورشکستگی اقتصادی اعلام نموده، توانایی پرداخت هزینه زندگی (نفقه) موکل را ندارد تا حدی که درخواست اعسار از پرداخت دیه به میزان ۱۴ میلیون ریال را نموده است و به لحاظ اینکه فاقد مسکن مستقل است در منزل مادرش زندگی می کند و به علت ناتوانی خوانده از اداره زندگی مشترک سال هاست موکل به اتفاق فرزندانش جدا از خوانده زندگی می کنند و هیچ اهتمامی نسبت به زندگی ایشان ندارد … با توجه به بند ۲ از قسمت ب خوانده محترم با سوء رفتار و سوء معاشرت به حدی که ادامه زندگی را برای زوجه غیرقابل تحمل نموده لذا موکل با استفاده از شرط ضمن عقد فوق و با بذل صدهزار تومان از مهریه درخواست طلاق نوع خلع را دارد گواهان موکل به اسامی … اعلام می شود. … شعبه ۲۵۵ دادگاه عمومی حقوقی تهران با تعیین وقت رسیدگی و با توافق وکلای زوجین به منظور مذاکره جهت حل و فصل دعوی جلسه رسیدگی را تجدید نموده و در جلسه ۱۹/۴/۱۳۹۱ وکیل خواهان اظهار داشته خواسته به شرح دادخواست می باشد. خوانده اظهار نموده حاضر به طلاق نیستم قبلاً درخواست طلاق وی مطرح و در دیوان عالی کشور رد شده است. زوجه مدت سه سال است که متواری است و از فرزندان مشترک بی اطلاع هستم و فرزندان را با خود برده است. وکیل خواهان اظهار داشته موکل حاضر است که مهر خود را در قبال طلاق به زوج بذل کند و در مورد نفقه معوقه و اجرت المثل و جهازیه ادعایی ندارد و فرزندان مشترک از مدار حضانت خارج شده اند. دادگاه قرار ارجاع امر به داوری را صادر کرده است و با تعیین وقت رسیدگی به وکیل خواهان اخطار کرده گواهان را در وقت مقرر حاضر نماید. دادگاه در وقت مقرر با حضور زوجین و وکلای آنان تشکیل شده و دادگاه از سه نفر گواهان تعرفه شده از سوی زوجه، تحقیق کرده است و پس از استماع اظهارات وکلای زوجین زوجه را جهت آزمایش بارداری به پزشکی قانونی معرفی نموده که نتیجه تست بارداری منفی اعلام شده است؛ سپس از طرف زوجه و بنا به درخواست او داور برای وی تعیین کرده است داور تعیین شده برای زوجه به شرح صفحه ۶۰ پرونده و داور زوج به شرح صفحه ۴۶ پرونده نظریه خود را اعلام کرده اند. شعبه ۲۵۵ دادگاه خانواده تهران به موجب رأی شماره ۸۴۶ـ۲۸/۵/۱۳۹۱ در خصوص دعوی خواهان به شرح فوق با توجه به محتویات پرونده و ملاحظه نظریه داوران و عدم توفیق در رفع اختلاف دعوی خواهان را مقرون به صحت دانسته و گواهی عدم امکان سازش زوجین را جهت اجرای صیغه طلاق خلع (با توجه به بذل کل مهر و اینکه در مورد جهازیه و نفقه معوقه و اجرت المثل ایام زوجیت و سایر حقوق مالی زوجه ادعایی ندارد) با رعایت مقررات شرعی و قانونی در یکی از دفاتر رسمی ثبت طلاق صادر و اعلام نموده مدت اعتبار گواهی سه ماه از تاریخ ابلاغ رأی می باشد. آقای ح.ع. با وکالت آقای ص.الف. نسبت به دادنامه یاد شده تجدیدنظرخواهی به عمل آورده است که پس از پاسخ وکیل تجدیدنظرخوانده شعبه ۳۰ دادگاه تجدیدنظر استان تهران در وقت فوق العاده تشکیل و به موجب رأی شماره ۱۵۵۲ـ۲۴/۸/۱۳۹۱ تجدیدنظرخواهی را وارد و رأی دادگاه را مخدوش و مغایر با موازین شرعی و قانونی دانسته است با این استدلال که ۱ ـ دعوی زوجه به خواسته طلاق به لحاظ عسر و حرج ناشی از سوء رفتار زوج سابقاً مطرح و محکوم به بطلان اعلام شده است به همین علت خواهان در دادخواست خود قید کرده خواسته اش حکم طلاق به لحاظ عسر و حرج نیست بلکه اجازه صیغه طلاق و ثبت آن را به استناد ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی نموده است. با وصف مذکور در صدور گواهی عدم امکان سازش به ماده ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ قانون مدنی استناد شده است که خارج از خواسته خواهان و خلاف قانون و مندرجات پرونده است زیرا علاوه بر اینکه زوجه و وکیل وی در این پرونده مدعی ترک نفقه موضوع ماده ۱۱۲۹ و عسر و حرج موضوع ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی نشده اند دلیلی بر انطباق دعوا با مواد مذکور اقامه نشده است ۲ ـ هرگاه دادگاه تخلف زوج از شرط ضمن عقد را محرز بداند، نباید به گواهی عدم امکان سازش اکتفا نماید بلکه باید با استناد به شرط مذکور به زوجه اجازه دهد با مراجعه به یکی از دفاتر رسمی ثبت طلاق و انتخاب نوع طلاق به وکالت از طرف زوج با حق توکیل غیر نسبت به قبول بذل و اجرای صیغه طلاق و ثبت آن اقدام نماید در رأی تجدیدنظرخواسته از این امر غفلت شده است ۳ ـ با اینکه وکیل زوجه در دادخواست بدوی و جلسات دادرسی و لوایح تقدیمی به صراحت و اصرار اعلام کرده که خواسته موکله اش طلاق به استناد ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی ناظر به شرط ضمن عقد مندرج در عقدنامه می باشد [و] مشخص نکرده که زوج از کدام یک از بندهای ۱۲ گانه شرط مذکور تخلف کرده است ولی با توجه به مجموع اظهارات او منظور او ظاهراً بند ۲ شرط ب می باشد یعنی سوء رفتار مستمر زوج به حدی که ادامه زندگی را برای زوجه غیرقابل تحمل نموده باشد؛ اگر منظور این باشد ادعا بلادلیل بوده با اشکال مواجه است زیرا این امر مطابق بند ۴ تبصره الحاقی به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی یکی از موجبات عسر و حرج است و حال آنکه عسر و حرج ناشی از سوء رفتار زوج در رأی سابق الصدور رد شده است در واقع سوء رفتار مستمر زوج به اثبات نرسیده است ۴ ـ قرائن و شواهدی که بشود از آن تخلف زوج از شرط ب مندرج در عقدنامه از جمله بند ۲ شرط مذکور را احراز نمود، در پرونده وجود ندارد لذا دادگاه با استدلال فوق رأی تجدیدنظرخواسته را نقض و حکم به بطلان دعوا صادر کرده است. خانم الف.ط. با وکالت آقای م.م. نسبت به دادنامه یاد شده فرجام خواهی به عمل آورده است که پس از پاسخ وکیل فرجام خوانده پرونده به دیوان عالی کشور ارسال و به این شعبه ارجاع شده است لایحه اعتراضییه به هنگام شور قرائت می شود.

رأی شعبه دیوان عالی کشور

فرجام خواهی، وارد و پرونده دارای نواقص تحقیقاتی به شرح زیر است: ۱ـ خواسته صراحتاً صدور گواهی عدم امکان سازش از طریق اعمال وکالت مستند به بند ب از شروط ضمن عقد قید شده و دادگاه بدوی نیز با استناد به ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی و مواد دیگر گواهی عدم امکان سازش به لحاظ سوء رفتار زوج و احراز آن حسب گواهی گواهان را صادر کرده است. قید مواد ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ قانون مدنی زاید بوده و دادگاه تجدیدنظر با وجود اختیارات قانونی می توانسته نسبت به حذف آن اقدام و رأی مقتضی صادر نماید. ۲ـ بر خلاف استدلال دادگاه تجدیدنظر عسر و حرج ناشی از سوء رفتار زوج نسبت به زوجه به موجب بند ۴ ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی با فرض رسیدگی سابق با توجه به اینکه وقوع عسر و حرج امر حادثی است موضوع را شامل اعتبار امر مختومه نمی نماید. ۳ـ با توجه به رسیدگی دادگاه بدوی و انجام تحقیق از گواهان و دلایل متعدد مبنی بر سوء رفتار زوج اگر با وصف بذل کلیه مهریه زوجه، که دلیل قوی بر سوء رفتار زوج به نحوی که ادامه زندگی مشترک برای زوجه را غیر ممکن نموده است می باشد، برای دادگاه تجدیدنظر اقناع وجدانی ایجاد نکرده است ضرورت داشته دادگاه با تعیین وقت رسیدگی و استماع اظهارات زوجین در مورد سوء رفتار زوج با زوجه و تحقیق از فرزندان مشترک که بیش از هر فرد دیگری از نزدیک در مورد روابط والدین خود اطلاع دارند و نیز انجام تحقیقات از کسان و بستگان زوجین در مورد رفتار زوج با زوجه و شغل و ممر درآمد او از طریق مددکار اجتماعی مجتمع قضایی پس از تکمیل تحقیقات مبادرت به صدور رأی نماید لذا بنا به مراتب فوق و به استناد بند الف ماده ۴۰۱ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، رأی فرجام خواسته را به لحاظ نقص تحقیقات نقض و پرونده را جهت رسیدگی مجدد به شعبه سی ام دادگاه محترم تجدیدنظراستان تهران ارجاع می نماید.
رئیس شعبه ۱۲ دیوان عالی کشور ـ مستشار
طیبی ـ اسلامی