شماره نظریه : ۷/۹۹/۱۴۵۱
تاریخ نظریه : ۱۳۹۹/۱۱/۱۴
استعلام :
به استحضار می‌رساند پرداخت هزینه دادرسی از ناحیه خواهان و وصول آن از ناحیه دفاتر دادگاه‌ها امری الزامی و تکلیفی است و معافیت از تأدیه هزینه دادرسی امری استثنایی و مخالف قاعده کلی قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی وانقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ و ماده ۳ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب ۱۳۷۳ با اصلاحات و الحاقات بعدی و قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ است استثنای بر قاعده فوق در تبصره ذیل ماده ۵ قانون حمایت خانواده مصوب س ۱۳۹۱ و تبصره ذیل ماده ۵۰۵ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی وانقلاب در امور مدنی الحاقی ۱۳۹۴ منسبت به افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و مددجویان مستمری‌بگیر سازمان بهزیستی بیان شده است و این افراد چه در دعاوی حقوقی و چه در دعاوی مالی خانواده به طور مطلق م از پرداخت هزینه دادرسی معاف می‌باشند و صرف ارائه گواهی از سازمان‌های فوق به شرحی که در ماده ۵ آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۳۱ ریاست محترم قوه قضاییه بیان گردیده رسیدگی فاقد تشریفات بوده و لزومی به صدور حکم اعسار ندارد دادگاه به تشخیص خود خواهان را معاف می‌نماید حال با این مقدمه: چنانچه خواهان در دعاوی حقوقی مالی و یا دعوای خانوادگی با ارائه گواهی از کمیته امداد امام (ره) با سازمان بهزیستی مبنی بر تحت پوشش بودن خود و استحقاق از معافیت مطلق را اقامه نماید و در دادخواست تقدیمی منحصراً اعسار و معافیت مطلق از پرداخت هزینه دادرسی را درخواست کند، لیکن خسارات دادرسی را مطالبه نکند آیا دادگاه پس از رسیدگی و صدور حکم می‌تواند خوانده را به پرداخت هزینه دادرسی محکوم کند و در صورت منفی بودن تکلیف هزینه داردسی چیست ؟اخواهشمند است نفیاً یا اثباتاً در هر دو مورد اعلام فرمایید همان‌‌گونه استحضار دارید در ماده ۵۸ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۹۱، قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۵۳ نسخ نشده است و مقررات آن هم‌چنان ساری و جاری است و آن اداره کل محترم در برخی اوقات به مواد آن قانون استناد می‌کند مانند نظریه شماره ۷/۹۲/۱۰۶۴ مورخ ۱۳۹۲/۶/۵ حال در ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب س ۱۳۵۳ آمده است که با فرض محکوم‌له قرار‌گرفتن زوجه، هزینه دادرسی از محکوم‌به وصول نمی‌شود و محکومعلیه اگر بضاعت داشته باشد به موجب رأی دادگاه به پرداخت هزینه دادرسی ملزم می‌شود و نهایت آن‌که دادگاه در خصوص پرداخت هزینه دادرسی توسط خوانده تعیین تکلیف می‌کند وبا توجه به اختلاف رویه در دادگاه‌ها چنانچه خواهان مشمول تبصره‌های مواد ۵ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ و ۵۰۵ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی وانقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ خسارات دادرسی در دعاوی حقوقی یا خانواده را مطالبه نکند آیادادگاه باید حکم به محکومیت خوانده به پرداخت هزینه دادرسی صادرکندچرا؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :
معافیت از پرداخت هزینه دادرسی و یا موکول کردن پرداخت آن به زمان اجرای حکم موضوع ماده ۵ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ به تجویز قانون و به تشخیص و دستور قاضی رسیدگی‌کننده است و منصرف از حکم اعسار از پرداخت هزینه دادرسی است که پس از اقامه دعوای اعسار و رسیدگی به آن صادر می‌شود. همچنین معافیت از هزینه دادرسی موضوع تبصره ماده ۵ قانون مذکور و نیز تبصره الحاقی مورخ ۱۸/۱۲/۱۳۹۴ به ماده ۵۰۵ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ به حکم قانون است و با توجه به این‌که اخذ هرگونه وجهی از اشخاص منوط به تصریح مقنن است، بنابراین در موارد مذکور نمی‌توان با اتخاذ ملاک از ذیل بند ۲۳ ماده ۳ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب ۱۳۷۳ با اصلاحات و الحاقات بعدی، درصورت محکوم‌له واقع شدن خواهان هزینه دادرسی را از محکومعلیه وصول کرد.شایسته ذکر است ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۵۳ با لحاظ ماده ۵ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ قابلیت استناد و اعمال ندارد و نسخ ضمنی شده است.