عنوان: درخواست فسخ نکاح به دلیل کم موئی زوجه

پیام: در هنگام ازدواج زوجه باید سلامت نسبی داشته باشد و سلامت کامل عرفاً ملاک نیست بنابراین چنانچه زوجه کم مویی سر داشته باشد این امر از موارد فسخ نکاح محسوب نمی شود.

شماره دادنامه قطعی :
9309970906800677
تاریخ دادنامه قطعی :
1393/06/11
گروه رأی:
حقوقی

خلاصه جریان پرونده

آقای ع.ه. با وکالت آقای ع.خ. به طرفیت خانم س.ح. در تاریخ 20/5/93 دادخواستی به خواسته صدور حکم فسخ نکاح به دلیل تدلیس در نکاح مورخ 22/7/92 که طی عقدنامه رسمی 728768 با مهریه 60 عدد سکه بهار آزادی و یک جلد کلام اله مجید منعقدشده و رابطه زناشویی فی مابین برقرار نگردیده است با توجه به اینکه زوجه دارای طاسی موی سر بوده و در تمام مراحل عقد و قبل از آن این مسئله را از زوج مکتوم داشته و زوج بلافاصله بعد از عقد نکاح متوجه موضوع شده و مراتب را به سردفتر آقای ل. اطلاع و جهت طرح دعوی تدلیس به اینجانب مراجعه نموده است لازم به ذکر است زوجه در تمامی مراحل قبل از عقد و حین عقد به شدت مانع کشف حجاب توسط موکل شده و موی سرخود را در چندین چادر و روسری پنهان نموده است و پس ازاینکه با اصرار موکل موی سرخود را به موکل نشان داده دیگر کار از کار گذشته بود لذا تقاضای صدور حکم بر فسخ نکاح به دلیل تدلیس در نکاح را دارم پرونده به شعبه 15 دادگاه حقوقی ارومیه ارجاع شده است. دادگاه وقت جهت رسیدگی تعیین نموده است وکیل زوجه لایحه ای تقدیم و گفته است مواردی که موجب فسخ نکاح می شود محدود به موارد مصرح در ماده 1123 قانون مدنی و یا محدود است به مورد مذکور در ماده 1128 قانون مرقوم یعنی تخلف از شرط صفت که گاه به عنوان تدلیس نیز شناخته می شود به غیر از موارد مذکور مرد که صاحب حق طلاق می باشد حق انحلال عقد نکاح را نخواهد داشت از لحاظ اخلاقی و اسلامی این نوع مواجهه با موضوع شایسته هیچ مردی نیست موضوع مورد ادعا نه منطبق با ماده 1123 قانون مدنی است و نه شرطی فی مابین زوجه و زوج مورد تخلف قرارگرفته است نسبت دادن تدلیس به زوجه کذب محض است و نباید فراموش کرد که موقعیت سنی و شغلی و تحصیلی زوج که فردی 43 ساله و مدرس دانشگاه است و یک بار هم قبل از این همسری دیگر اختیار کرده و او را هم طلاق داده است طوری نیست که چنین ادعایی را از او بتوان پذیرفت اگر قصد انحلال نکاح را دارد دست از زمینه چینی هایی این گونه بکشد و به راهی که به لحاظ تبعات مالی از آن اجتناب دارد یعنی طلاق برود و بیهوده عیب نتراشد به پیوست لایحه خود نوشته ای از موکلش را که ماجرای برخورد زوج با زوجه را در روزهای 21 و 22 مهرماه که از او زوج خواسته است چادرش را با مقنعه درآورد و او از این خواسته تمکین ننموده و در تاریخ 23 مهرماه زوجه را به دکتر پوست و مو ببرند ولی به جای رفتن به دکتر پوست و مو او را به منزل شخصی خود برده اند و ورقه سفیدی به من داده اند و گفته اند امضاء و اثرانگشت بزن و تهدید کردند که باید به من اعتماد کنی اگر انگشت نزنی از هم جدا می شویم چرا دیشب به من اجازه ندادی در این رابطه با خانواده صحبت نکنی عصر همان روز مرا به جای دکتر مو و پوست به مطلب دکتر ق. متخصص ستون فقرات بردند و با اصرار به دکتر از او خواستند که برای من عکس MIR بنویسید وقتی دلیل را پرسیدم گفتند خاله ات مشکل ستون فقرات دارد ممکن است تو هم برای زایمان مشکل داشته باشی در خاتمه رفتار زوج را نسبت به خودش تدلیس دانسته است که سن واقعی خود را کمتر به او گفته است و از او مدارکی می خواسته است که معلوم نیست به چه نیتی بوده و حتی باکره بودن او را زیر سؤال برده است. در برگ 30 پرونده نظریه رادیولوژیست که خطاب به آقای دکتر ق. نگاشته شده است و از وجود شکستگی قدیمی در سه بند انتهایی استخوان کولیکس و انحراف آن به قدام بیمار س.ح. در تاریخ 22/7/92 اعلام نظر شده است در جلسه دادرسی مورخ 21/9/92 وکیل خواهان گفته است اظهارات خوانده در لایحه وی دایر به رؤیت موهای سر وی توسط موکل کذب محض است علت طرح دعوی فسخ نکاح قطعاً کم پشت بودن غیرمتعارف موهای سر خوانده می باشد. موکل بنده که فردی تحصیل کرده است به خاطر یک موضوع کوچک راضی نمی شود زندگی خویش را به هم زده و کلیه هزینه های مصروفه ازدواج را نادیده بگیرد درحالی که موکل به راحتی می توانسته بعداً قضیه آمیزش را عملی نماید لذا موکل به هیچ عنوان قبل از ازدواج آگاه به وضعیت موهای سر زوجه نبود و بحث تدلیس همچنان باقی می باشد تقاضای صدور حکم به فسخ نکاح به دلیل تدلیس را دارد وکیل خوانده گفته است اولاً: موقعیت شغلی و تحصیلی و سنی و تجربی خواهان نشان می دهد که وی تدلیس ننموده است ثانیاً: خود خواهان در همین جلسه در اظهارات خود اعلام کرد که فردی بسیار حساس و زود رنج است همین ویژگی نشان می دهد که وی محتمل است که به کوچک ترین موضوعی دل زده شود ولی این باعث عیب تراشی نباید شود ثالثاً: عرایض مبسوط اینجانب به شرح لایحه تقدیمی است و موکله نیز در سه صفحه عرایض خود را به عرض رسانده است دادگاه خطاب به وکیل خواهان توضیح دهید خوانده چگونه تدلیس کرده است پاسخ داده است تا آنجا که خوانده دعوی می توانسته مانع رؤیت موکل به موهای خودش شده است تا اینکه بعد از عقد کاشف به عمل آمده که ازنظر مو وضعیت غیرمتعارف و کم مو می باشد و چون بنای هر عقدی برای هر مردی زیبایی ظاهر بوده و موی سر از اهم زیبایی های ظاهری هر زن می باشد و چون خوانده تعمداً این موضوع را از موکل پنهان نموده نمونه بارز تدلیس می باشد با عنایت به گواهی صادره از طرف متخصص مغز و اعصاب که در مورخه 23/7/92 یک روز بعد از عقد داده و خوانده دارای انحناء بیرون آمدن دنبالچه ستون فقرات می باشد که دلیل دیگری بر تدلیس می باشد. چون قبل از عقد هیچ یک از این دو عیب را به خواهان اعلام نکرده است درحالی که موکل بارها از عیب احتمالی از خوانده سؤال نموده و او اعلام نموده هیچ مشکلی در هیچ کجای بدنش ندارد علی الخصوص با پوشاندن موهای سرش و مانع شدن رؤیت آن توسط موکل تدلیس بدین نحو صورت گرفته است. زوج نیز مراتب مورد ادعای وکیلش را تأیید نموده زوجه گفته است زوج قطعاً بیماری صعب العلاج و مصرف دارو را پرسید گفتم بیماری صعب العلاج ندارم و دارو مصرف نمی کنم و در مورد هرگونه بیماری چیزی نگفت ضمناً خواهر و مادرش موهای مرا دیدند و زوج هم قبل از عقد مرا برد خانه و دو بار برد و خود زوج کاملاً موهای مرا دیده است ولی شکل ستون فقرات مرا ندیده بود و اصلاً من مشکل ستون فقرات نداشتم و ندارم با اصرار زوج رفتیم دکتر گفت هیچ مشکلی در زایمان نخواهم داشت به زوجین مهلت یک هفتگی جهت مذاکرات اصلاحی داده شده است در تاریخ 9/10/92 لایحه ای از زوج واصل شده است وی گفته است به دلیل اینکه خوانده دانشجوی حقوق می باشد و خوانده به مسائل حقوقی و کیفری اشرافیت دارد امکان هرگونه سازش فی مابین منتفی است درخواست رسیدگی به پرونده و ادامه جریان دادرسی را دارم در لایحه ای دیگر آقای ه. وکیل خود را عزل نموده است دادگاه طی شرحی که برای پزشکی قانونی ارسال داشته است و با معرفی خانم س.ح. خواسته است با هزینه زوج از وی معاینه به عمل آورده و اعلام نماید موهای سر او آیا طاس و کچل است یا مو دارد؟ اگر مو دارد چند درصد معمولی مو دارد و چند درصد ندارد اگر کم پشتی مو دارد چند درصد خلاف معمول است. و در مورد انتهای نشیمنگاه و ستون فقرات چه ضایعه ای دارد آیا بیماری حادی است و برای خود وی و فرزند وی مشکل پیش خواهد آمد یا خیر؟ توسط پزشکان متخصص معاینه و اعلام نظر فرمایند. آقای ع.ه. وکیل جدید خود را معرفی کرده است آقای م.ش. وکیل زوج در لایحه ای با توجه به اینکه موکلش بلافاصله پس از اطلاع از عیب کم موئی و طاسی سر زوجه اعلام فسخ نموده است و به سردفتر و عاقد مراتب را اعلام نموده است و گواهی پزشکی نیز مؤید این امر است و اینکه موکل این ازدواج دوم اوست همسر اول او به علت نازایی طلاق گرفته بود ولی زوجه ازدواج اولش بود و خانواده اش نمی خواستند عیب او را ظاهر کنند و کسی هم متوجه این وصلت شود بعداً کاشف به عمل آمد که آنان درصدد پوشاندن عیب زوجه بوده اند و موکل را فریب داده اند با توجه به محرز بودن تدلیس درخواست فسخ عقد نکاح مورد درخواست است در برگ 52 پرونده نظریه پزشکی قانونی حاکی است »موهای سر نامبرده کم پشت می باشد و حدوداً سی الی چهل درصد کم شده است و انحناء خفیف در ناحیه کمری خارجی وجود دارد ولی نامبرده دارای حرکات طبیعی است و برای فرزند وی یا خود شخص اختلالی ایجاد نمی کند وکیل زوج در لایحه ای با توجه به نظریه پزشکی قانونی و چهل درصد کم موئی سر زوجه و وجود مشکلات موجود در ناحیه کمر و پشت زوجه که ضایعه موجود منجر به گوژپشتی یا قوزک پشت می شود و اینکه بنا به تحقیقی که اخیراً موکل کرده از اقوام زوجه نیز دچار همان ضایعه بوده که هم اکنون دارای قوزک هستند وکیل زوجه در لایحه ای که تقدیم نموده است گفته است ادعای زوج با استناد به ماده 1128 قانون مدنی مطرح نشده نه عیوب قانونی. درحالی که کم موئی و صفات کمالیه را نمی توان در شمار شروط ضمنی و بنایی تلقی نمود و ادعا کرد که عقد مبنیاً بر چنین شروط و اوصاف کمالیه ای استوار است در دید عرف کم پشتی مو به میزان سی الی 40 درصد طاسی مورد ادعای خواهان نبوده پزشکی قانونی هم وضع موجود را لاعلاج اعلام ننموده است. مشکل ستون فقرات زوجه نیز مشکل حاد و جدی توسط پزشکی قانونی اعلام نشده از طرفی موکله قبل از عقد زوج را در ملاقات هایی که داشته و در هر دو بار بدون حجاب روسری بوده است در جریان ظاهر موهای خود گذاشته است. دادگاه با تعیین وقت جهت دادرسی و دعوت طرفین تذکر داده است حضور زوج و زوجه جهت اخذ توضیح ضرورت دارد در جلسه دادرسی 20/12/92 دادگاه از وکیل خواهان استفسار نموده است آیا از وضعیت موهای زوجه قبل از عقد زوج مطلع بوده است یا خیر؟ زوجه چگونه تدلیس نموده است؟ نظریه پزشکی قانونی را از هر دو جهت مو و ستون فقرات قبول دارید؟ آیا شرط سلامت زوجه از هر لحاظ قبل از عقد شده است؟ آیا در صحبت های مقدماتی قبل از عقد صحبت از سلامت کامل زوجه و عدم هیچ گونه عیب و نقص وی شده است به ترتیب به سؤالات 5 گانه مذکور پاسخ داده است. بدین ترتیب که 1- خیر زوج از وضعیت موهای زوجه قبل از عقد مطلع نبوده است. 2- بعد از اینکه مراسم عقد تمام شده است بلافاصله به منزل مشترک حرکت کرده اند و پس از 20 دقیقه موکل متوجه شده است که زوجه دارای عیب کم موئی شدید می باشد و بلافاصله پس از 40 دقیقه به عاقد آن عیب را اعلام کرده است و عاقد حاج آقا ل. حاضر هستند مراتب مزبور را گواهی نمایند تحقیق از ایشان و انجام MRI برای اثبات قضیه دارم تا عیب مو و ستون فقرات ثابت شود. 3- با توجه به اینکه کم موئی تا 40 درصد تأییدشده و انحناء در ستون فقرات دارد قبول داریم و با آزمایش های دیگر و توجه به عکس ها ممکن است عیب دیگری نیز داشته باشد. 4- عاقد قبل از عقد از طرفین سؤال کرد که مشکلی در طرفین وجود دارد یا نه زوج اعلام داشت که همسر دیگری داشته و طلاق داده و زوجه کتباً این موضوع را تأیید و قبول کرد و رسید در نزد عاقد است اما زوجه هرگونه عیب را کتمان کرده است که عاقد حاضر به شهادت می باشد. 5- موکل قبل از عقد چندین نوبت از زوجه سؤال کرده که مشکل جسمی و یا روحی دارد یا نه اعلام کرده هیچ گونه مشکلی ندارد با عنایت به مراتب مذکور صدور حکم بر فسخ نکاح مورد استدعاست وکیل خوانده به مطالب مندرج در لایحه تقدیمی خود در دفاع از اظهارات وکیل خواهان استناد نموده است و به تنها سؤال خواهان از خوانده که گفته است بیماری صعب العلاج دارد یا خیر؟ که همین سؤال به همان تعبیری که خواهان از مفاد سؤال خود دارد نشان می دهد که وی تا چه حد انسان حساس و وسواسی و نگرانی بوده است. آیا قابل قبول است شخص به این حد در حساس بودن و نگرانی، ندیده تن به عقد داده باشد؟ مسلماً ادعای خواهان کذب است وکیل زوج به 8 قطعه عکس که از مراسم عقد به دادگاه داده و ضمیمه پرونده شده و همگی نشان می دهد که زوجه (خوانده) سعی در کتمان و پوشش عیب کم موئی بوده و به هیچ وجه نمی خواسته حتی یک تار مویش بیرون باشد و مرتباً دست وی روی روسری اش بوده است و مراتب کم موئی شدید را پزشک محترم قانونی تأیید کرده است. اگر موکل آن عیب را می دانست حاضر به ازدواج نمی شد. در این جلسه دادگاه از زوج سؤال کرده است آیا مدرکی در خصوص اینکه از زوجه پرسیده است هیچ عیبی نداری دارید گفته است مدرک ندارم ولی خواهر و مادرم شاهدند از خانواده ما این دو نفر بوده اند دادگاه در جلسه مورخ 28/1/93 از 4 نفر خانم های کارمند شاغل در دادگاه که هویت و مشاهدات آنان در مورد وضعیت موی سر زوجه و اینکه آیا در ستون فقرات و ناحیه تحتانی آن در بدن زوجه حالت غیرطبیعی و چندش آوری وجود دارد یا خیر؟ خواسته است پس از معاینه ظاهری او اعلام نظر نمایند که در برگ 74 (هفتادوچهار) پرونده نظریه آنان حاکی است ایرادی در ستون فقرات وی مشاهده نمی شود و کاملاً طبیعی بوده ولی ازنظر موی سر قسمت جلوی سر کم پشت بوده ولی قابل تحمل بوده و چندش آور نمی باشد مراتب را با امضاء خود تأیید کرده اند دادگاه با اعلام ختم دادرسی به شرح دادنامه 93/72 انشاء رأی نموده است و در خصوص دادخواست خواهان با توجه به نظریه پزشکی قانونی که مصون از اعتراض طرفین مانده و در آن قید گردیده موهای سر زوجه کم پشت می باشد و موی سر حدوداً سی الی چهل درصد کم شده است و انحناء خفیفی در ناحیه (کمری- خارجی) وجود دارد ولی نامبرده دارای حالت طبیعی است و برای فرزند وی یا خود شخص اختلال ایجاد نمی کند هم چنین زوجه توسط چهار نفر از همکاران دفتری مورد معاینه ظاهری قرارگرفته و مرقوم نموده اند که از لحاظ ظاهری در ستون فقرات و ناحیه تحتانی ایرادی مشاهده نشد کاملاً طبیعی ولی ازنظر موی سر قسمت جلوی سر کم پشت بوده ولی قابل تحمل بوده و چندش آور نمی باشد بنابراین دو موردی که زوج در مورد زوجه مطرح نموده است عرفاً از عیوب محسوب نمی شود که عقد نکاح به سلامت زوجه از آن ها واقع شود از طرفی زوج اظهار داشته عاقد بعد از اجرای صیغه عقد از زوجه سؤال نمود عیبی دارد یا نه زوجه گفت خیر عیبی ندارد. و نیز زوج ادعا نموده که سلامت زوجه را از هر لحاظ قبل از عقد مطرح کرده و زوجه گفته از هر لحاظ سالم است زوجه منکر شده و اظهار داشته اصلاً در مورد سلامت بحث نشد و نیز زوج اظهار نمود عدم هرگونه عیب و نقص را هم شرط کردم و زوجه قبول نکرده و منکر شده و اظهار داشته فقط بیماری صعب العلاج مطرح شده است خواهان غیر از مادر و خواهرش شاهدی معرفی ننموده و گفته است خواهرم می تواند قسم یاد کند که نهایتاً خواهان در خصوص موارد مذکور از خوانده مطالبه سوگند ننموده ضمناً زوجه نیز مادرش را شاهد معرفی نموده که زوج فقط شرط عدم بیماری صعب العلاج را گفته و نه شرط سلامت کامل زوجه را بنابراین اولاً: اینکه کم پشتی موی سر و انحناء در ناحیه ستون فقرات زوجه عرفاً از عیوبی باشد که عقد نکاح متبایناً بر عدم آن ها جاری شود احراز نمی گردد ثانیاً: اینکه توسط زوج ضمن عقد شرط سلامت زوجه از دو عیب مذکور شده باشد و نیز اینکه زوجه را متصف به صفت پرپشتی موی سر و متصف به نداشتن انحناء از ناحیه ستون فقرات نماید و صیغه عقد را بر زوجه متصف به صفت های مذکور جاری نموده باشد احراز نمی گردد ثالثاً: اینکه قبل از عقد در هنگام خواستگاری و گفتگوهای قبل طرفین، زوجه به دو صفت مذکور توصیف شود و سپس عقد نکاح مبنی بر وصف مذکور واقع شده باشد احراز نمی گردد رابعاً: به استناد مسئله 14 گفتار در خیار فسخ و تدلیس جلد دوم تحریرالوسیله سکوت زوجه و نگفتن مطلبی در مورد نقص خود تدلیس نیست تحریرالوسیله جلد دوم و اصل لزوم عقد نکاح حکم بر بطلان دعوی خواهان را صادرواعلام می نماید از این رأی وکیل زوج آقای م.ش. تجدیدنظرخواهی نموده است و عدم توجه دادگاه به دلایل اعلام شده ازجمله MRI و نظریه پزشکی و اینکه عیب زوجه از عیوب بنایی است که عقد زوجیت متبایناً بر آن واقع شده نیاز به تصریح در عقد نیز نداشته است و به همین لحاظ نیز موکل پس از اطلاع از این عیوب زن بلافاصله اعلام فسخ نکاح نموده است و کتمان حقیقت از سوی زوجه و خانواده او که سعی بر به تأخیر انداختن عقد و پوشاندن عیب زوجه داشته اند از مصادیق تدلیس و دلیل بر وجود عیب در زوجه دانسته است که گواهی پزشکی بر تأیید آن دلالت داشته است لذا نقض رأی صادره و ارجاع امر به کمیسیون پزشکی مرکب از متخصصین پزشکی قانونی را خواستار شده است. پرونده به شعبه پنجم دادگاه تجدیدنظر استان آذربایجان غربی ارجاع شده است هیئت شعبه در وقت فوق العاده با بررسی اوراق پرونده ختم دادرسی را اعلام و به شرح دادنامه 93/292 نظر به اینکه کم پشتی موی سر و انحناء خفیف در ناحیه کمری به شرح نظریه پزشکی قانونی از موارد منصوص در ماده 1123 و نیز از مصادیق ماده 1128 قانون مدنی نمی باشد و نظر به اینکه در این مرحله از دادرسی با توجه به شرح لایحه اعتراضیه ایراد و اعتراض موجهی که موجبات نقض دادنامه تجدیدنظر خواسته را فراهم نماید به عمل نیامده تا مورد امعان نظر قرار گیرد تجدیدنظرخواهی را غیر وارد تشخیص داده و به استناد ماده 358 قانون آیین دادرسی مدنی دادنامه بدوی را که فاقد اشکال می باشد تأیید می نماید اکنون از این رأی زوج فرجام خواهی نموده که هنگام شور لایحه وی با گزارش پرونده قرائت می شود.
هیئت شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید پس از قرائت گزارش آقای عبدالعلی ناصح عضو ممیز و ملاحظه اوراق پرونده مشاوره نموده چنین رأی می دهد:

رأی شعبه دیوان عالی کشور

با وصف اینکه کم پشتی موی سر که ممکن است میزان آن در حد 30 الی 40 درصد موی طبیعی باشد با توجه به عرف جامعه عیب محسوب نمی شود کما اینکه بسیارند از خانم ها و از مردانی که سعی دارند از موی کم و حتی کوتاه بهره گیرند همان طور که پرپشتی مو صفت ممتازی برای دارندگان این نوع موها محسوب نمی شود بنابراین عقد ازدواج که از عقودی است که با انعقاد آن مرد تنها می تواند در حدود ماده 1133 قانون مدنی آن را منحل سازد قابل فسخ به ادعای کم پشتی موی سر زوجه طبق عرف غالب اکثریت جامعه و عقلا نمی باشد. مگر اینکه صریحاً زوج هنگام عقد بر وجود این صفت به عنوان شرط ضمن عقد تأکید و تصریح نموده باشد که در مانحن فیه زوج نتوانسته است وجود چنین شرطی را در عقد زوجیت فی مابین خود و خوانده اثبات نماید و ازنظر عقلایی نیز قابل تصور نیست که مردی هنگام عقد نکاح جز به سلامت نسبی زوجه به سلامت کلیه اعضاء او در حد کمال و تام توجه داشته باشد درحالی که زوجه ازنظر ظاهر و از دید پزشکی عیبی که موجب فسخ نکاح شود نداشته است و عیوب جزئی ولو در اخلاقی و خصوصیات شخصی و اعضاء و اندام شخصی نمی تواند از موجبات فسخ نکاح محسوب شود و توسعه دایره شمول آثار مدنی با تفسیر موسع از ناحیه احد از طرفین عقد درحالی که با عرف جامعه سازگاری نداشته باشد فاقد توجیه قانونی است بنابراین چون خواسته زوج در حدود موازین قانونی فاقد توجیه بوده لذا آراء صادره از محاکم بدوی و تجدیدنظر منطبق با موازین حقوقی و قانونی اصدار یافته و از حیث رعایت اصول و قواعد دادرسی بر آن خدشه ای که موجب نقض آن شود وارد نمی باشد مستنداً به ماده 370 قانون آیین دادرسی مدنی دادنامه فرجام خواسته ابرام می گردد.
رئیس شعبه 8 دیوان عالی کشور ـ مستشار ـ عضو معاون
عباسیان ـ ناصح ـ کریمپور نطنزی